Met internet werd alles sneller en makkelijker. Ook vertalen, zou je verwachten. Op Facebook klik je op een tandwieltje en de hele post verschijnt in je eigen taal. Of het kwaliteit is of zelfs maar samenhangend, laten we even in het midden. Maar inmiddels kennen we allemaal de bekende vertaalmachines. En de tekortkomingen ervan.
Wil je een vertaler op de kast jagen, roep dan iets over Google Translate. Ten eerste omdat het een heikel punt is in de vertaalwereld. Ten tweede omdat vertalers geen machines zijn waar je een kwartje ingooit zodat er een vertaling uit komt rollen. Vertalers hebben een serieuze academische opleiding en grote liefde voor hun talen en de achterliggende culturele gemeenschappen.
Toch moeten we toegeven dat vertaalmachines als Google Translate en Deepl steeds beter worden. Zo is de afbeelding hieronder met de Duits-Engelse vertaling alweer achterhaald, Google Translate levert daar tegenwoordig een kloppende vertaling.
Bron: Google Watch Blog.DE
Het tragische is dat vertalers er zelf aan meewerken, gedwongen door megavertaalbureaus die een grote kring zzp’ers uitknijpen voor bodemprijzen. ‘Te hoog tarief? Dan gaan we voor je concullega.’
Ik ken academisch geschoolde vertalers, vakidioten met een kop vol kennis en een lijf vol liefde voor hun vak, die er gewoon een krantenwijk moeten bijlopen om rond te kunnen komen. Niets tegen krantenwijken, maar daar heb je niet minstens vier jaar voor gestudeerd (en jezelf een half leven lang voor in een andere taal bekwaamd).
Literaire vertaalprijzen of niet, als je een door een machine voorvertaalde tekst moet nakijken voor zo’n drie cent per woord is het gewoon niet leuk meer.
De klant profiteert?
Prima toch, zou je zeggen. De klant krijgt dankzij technologie een lagere, eerlijkere prijs.
Ja en nee. Want er zijn een aantal nadelen aan vertaalmachines, afgezien van het hele prijzenverhaal. Die grote vertaalbureaus van eerder bouwen en trainen een aparte vertaalmachine voor hun klanten, met jargon en teksten die specifiek voor die klant gebruikelijk zijn. Dat kan alleen als die klant een flink budget heeft en meteen een stuk of 20 talen afneemt. Denk Samsung, Philips en Microsoft, dat soort grootmachten. Het handjevol vertalers dat het nog volhoudt, komt alleen nog maar aan de grote bedrijven toe, want massa is kassa. Het creëert een soort monopolie voor de grote vertaalbureaus.
Daarbij werken die klantspecifieke vertaalmachines vooral goed op standaard-achtige teksten zoals handleidingen, bijsluiters en algemene voorwaarden. Die voorvertaalde teksten moeten nog steeds worden nagekeken met een menselijk brein, een redigeerslag die post-edit wordt genoemd. Zie je een juridisch getrainde vertaler met een kop vol wetten en regels uit twee taalgebieden al zitten?
Voor kleinere mkb-bedrijven om de hoek is zo’n klant-specifieke vertaalmachine niet te betalen. De gratis varianten dan maar? Doe maar niet. De vertalingen uit Deepl en Google Translate kloppen vaak net niet. Dat valt direct op bij moedertaalsprekers van de doeltaal en kan behoorlijk storend zijn. Dat zit de kracht van je tekst als verkoopmiddel in de weg.
Een paar jaar terug zag je ze nog weleens, websites met een automatische vertaalknop. De resultaten daarvan zijn over het algemeen zo bedroevend dat het zelfs averechts kan werken. In plaats van klantbindend werkt het vervreemdend en afstotend.
“Translators are like ninjas;
If you notice them, they’re no good.”
– Etgar Keret
Vertaalmachines maken geen grappen
Bij marketingteksten en literatuur vliegen de machines vaak uit de bocht. Om nog maar te zwijgen van poëzie en liedteksten. Ze missen daar simpelweg het menselijke gevoel en de achtergrondkennis.
Menselijke vertalers staan met beide benen middenin twee werelden. Ze kennen en volgen de bredere maatschappelijke context van de twee talen. Weten wat er speelt in de samenleving van de bron- en doeltaal. Welke formele en informele registers gebruikelijk zijn. Welke verkapte literaire verwijzingen erin zitten. Wat voor humor en andere nuances goed en slecht werken in de doeltaal. Vertaalmachines nemen alles letterlijk. Dat komt in bijvoorbeeld het plaatje hieronder gewoon niet over:
Google Translate maakt daarvan:
Ik schrijf een boek over orkanen en tornado’s. Het is op het moment maar een tocht.
De grap zit erin dat je draft als zowel kladversie als tocht kunt vertalen. Het zegt tegelijk iets over het begin van een tornado en het boek. De vertaler zal hier dus een totaal andere grap voor moeten bedenken.
Ik heb een boek geschreven over orkanen en tornado’s. Maar het loopt nog geen storm.
Dat vraagt humor en taalflexibiliteit van de vertaler. Die moet buiten de tekst die voor ‘m ligt om kunnen denken en concepten linken die niet direct aan elkaar of aan de tekst gerelateerd zijn. Een vertaalcomputer interesseert zich niet voor humor. Die knipt en plakt gewoon iets uit een eerder al vertaalde tekst. Het vertaalt, dat wel, maar er gaat toch iets essentieels verloren.
Niet geschikt voor alle talen
Een vertaalmachine werkt dus bij de gratie van een grote bron aan eerder gemaakte vertalingen. Hoe groter de poel van teksten, hoe accurater de vertaling. Grote talen als Spaans en Engels met honderden miljoenen sprekers en een sterke geschreven basis zijn dus gesneden koek, maar bij kleinere talen als Fins of Nederlands schieten ze flink tekort. Dan krijg je de rare dingen die we inmiddels allemaal weleens gezien hebben, zoals ‘kraan op het scherm’ voor ‘tap on the screen’.
Het duwt regionale en minderheidstalen nog verder in het verdomhoekje. Je kunt beter in een grotere taal schrijven, want dat kunnen meer mensen door Google Translate halen. Daarom is bijvoorbeeld Google Translate nog steeds niet in het Nedersaksisch te krijgen (afgezien van een spellingsprobleem dat een heel eigen blog waard is). Dat is economisch gewoon niet interessant. En door die gedachte blijft dat ook zo.
Kortom, een menselijke vertaler is in 2021 dus nog steeds nodig om op z’n minst de puntjes op de i te zetten. Een vertaalmachine kan de eerste vertaalslag maken in simpele teksten, maar mist de fijne nuances van twee verschillende taalwerelden die een mens wel aanvoelt.
Welke vertaalfout heb jij onlangs nog gespot? Laat het weten in de reacties.
Zoek je een vertaler Engels, Twents of Nedersaksisch?
Als meertalig copy- en contentbureau werkt FreshText dagelijks met vertalingen. Wij maken je blogs, websiteteksten en andere online uitingen leesbaar in Nederlands, Engels en Nedersaksisch. Neem gerust contact op om de mogelijkheden voor jou door te spreken.